Maligakhait Maliktakhallu

Atuqpiartuq pinahuaqnia tapkuat Nunavunmi Tariunganut Piyut Katimayiingit naunaiyaqtai atuqtut uvaluniit uuktutit maligauyut, maligait atuqtut uvaluniit uuktutauyut maligauyut, naunaiyainiq, pivaliatitnit aulataunitlu parnaiyainiq pigiarutit tatya uvaluniit pilat hivunikhami aktuani tariuqni inait – aturahuaqtitnilu nakuuhivalkliqnit, piyaqaqnigut. Tikkuaqhimayut titiqnit piquyat maligaitlu tapkuat aulatyutai uvaluniit atuqni tapkununga Nunavutmi tariuqni inait piqaqtitauyut tuhagakhainut Nunavummiut, nuanliuyut Kanatami, ahiilu piyumayut piqatauyut.

Hilaqyuaqmi Maligaq

Hilaqyuaqmi MaligaqUnited Nationskut Maligaqyuanga tapkununga Maligaq Tariuqnut

Taamna United Nationskut Maligaqyuanga tapkununga Maligaq Tariuqnut (UNCLOS) pinguqtai maligaqni maligaliqiyit avikhimaninut taiplugit kikliqarutai tahapkuat nunaqyuat pilarutai atuqniqlukninut atuqtauvaktut tariuqni piqaqnit titiqnigut talvani Nalunaitkutaq 1. Tariup hinaani nunaqyuat nunatagai mikhigiaqtut piplugu ungahikni tapkunanga tariup hinaani ilagiaqni.

Nalunaitkutaq 1: Avikhimani unniqtai tapkuat United Nationskut Maligaqyuanga tapkununga Maligaq Tariuqnut (UNCLOS).
Piqaqvia: https://worldoceanreview.com/en/wor-1/law-of-the-sea/a-constitution-for-the-seas/

 

United Nationskut Maligaqyuanga tapkununga Maligaq Tariuqnut (UNCLOS) pinguqtai tahapkuat kikligiyai turangayut tariuqni hinaa nunaqyuat nunagiyai:

  • Nunatagauyuq tariunga: Tamna nunatagauyup tariunga uigulik tikittugu 12 tariuqni mailat talavnga ilitquhianit kiklia (atuqpakniqhaq imaiqtihimania kiklia). Una inigiya tahaphuma tariuqni hinaa tigumiaqta nuangiyaunia, piplugu kikligiyai malikhugu tamna Maligaqyuaq. Piniqhamik naunaitniqpaq, tamaita umiaqpait pilaqnilgit hungittutik apqutiqaqtitni tahamuna nunatagauyuq tariungagut.
  • Atuinaqnia inigiya: Una inaa uigulik tikittugu 12 tariuqni mailat avataanut ilitquhianit kiklia taphuma nunatagauyuq tariungagut. Nunaqyuaqtat kiklilikmik nunaqaqtut piyanga “pittailini piniqlukni ilitquhiqtik, kiinauyaqutit, ahiningaqtut uvaluniit halumaninut maligait maligauyutlu iluani nunatagani uvaluniit nunatagauyuq tariungagut.”
  • Kihimiutitlugu Maniliurut inigiya (EEZ): Una inai uigulik tikittugu 200 tariuqni mailat talvanga ilitquhianit kiklia. Taman tariuq hinaani nunaqyuaq tuniyauyuq pilaqnianik angunahuarniq tariuqni piqaqnit ihuaqhinilu qaphiuni pilaqnit angutat. Taman tariuq hinaani nunaqyuaq kikliqaqtumik pilarnianik nunguttailinia tamna tariuqni avatigiyai havarinilu nunguttailinia turangayut naunaiayiniq.
Ukiuqtaqtumi Naunaitkutaq

Tamna Ukiurtaqtuq Maligaq atuqpiaqtuq hilaqyuaqni havaguta hapummiyanga tapkuak malruk (2) ukiuqtaqtumi avikhimanit – Ukiuqtartuq tamnalu Ukiuqtaqtuani Nunaqyuaq Ataani – tariqunittunut hivuranaqninut. Tamna Ukiurtaqtumi Maligaq atulirtuq talvani Januari 1, 2017. Taman Maligaq pityuta tamaat tikittaqni hanatyuhia, hanayaunia, analrutai, aulatauni, iliharniq, qinirniq annaktuiniqlu avatigiyauyuqlu hapummini pityutit turangayut umiaqpaknut aulanit aturuminaittutlu imait avataani tapkuak malruk nunaqyuap qulaalu ataalu. Atuqhugu tamna Maligaq, Kanata piyaqaqtitai umiaqpait Ukiuqtaqtumi pivaliatitni atuqnilu Ukiuqtaqtuq Imait Aulatauni Makpiraq piqaqtitai aulattiyut naamaktumik tuhagakhat piplugit tapkuat umiaqpait aulaninut pilaqnit kikligiyailu ikayuqtuqhugit ihumaliurutai pityuhiit. Tamna ilangit uumani Naunaitkutaq tamarmik piliuqtut tikinnahuarutinik unalu aulayuq piyakhangit piyut umiap tunngavinganik, hanalrutingit unalu halumaiqtailiniq, ukunani aadlat hunavaluit.

Inungnut Piquyat

Ukiuqtaqtup Imanga Halumaiqtailiniqmut Maligaq (1985)

Ilanga aturniqpaq ilagiyat tapkuat avatiliqutit piquyat Ukiuqtartuqmun, tamna Ukiuqtaqtup Imanga Halumaiqtailiniqmut Maligaq pittailiyai kinaliqak inuk uvaluniit umiaqpak iqaqni pipkaqniluniit iqaqni iqakut qanurittutliqak tahamunga Ukiuqtartuq imaitnut uvaluniit namutliqak inaanut iluilikmun uvaluniit qikiqtanut tahamani Kanatamiuni Ukiuqtartuani malikhugu kitutliqak qanuritnit tahapkuat iqakut uvaluniit kitutliqak ahii iqakut piyauyut iqaqninik itilaqni Ukiuqtartuq imaitnut. Una Maligaq aulatauyuq tapkunanga Aulatyutit Kanata, Quinguyuq-Nunaqaqaqtut Piqatigikni Ukiuqtaqtumilu Havaktit Kanata, tapkuatlu Nunamittutuqat Piqaqnit Kanata.

Ukiuqtaqtumi Hivuranaitni Halumaiqtailinilu Maligait (2017)

Tahapkuat maligait, pipkaqtai tapkuat Ukiuqtaqtup Imanga Halumaiqtailiniqmut Maligaq tapkuatlu Kanata Agyaqniq Maliganga, pipkaqtai tapkuat Ukiuqtartuq Maligaq tapkununga Kanataup maligait havagutai, ilalgitlu Kanatamiuni ihuaqhigiarutit. Tapkuat Maligait ilalgit hivuranaitni piyauni halumaiqtailinilu tahapkununga Kanatamiuni umiaqpait aulayut ukiuqtartup imaitni ahiningaqtutlu umiaqpait aulayut Kanatamiuni Umiaqpait Hivuranaitni Munarini Inigiyai.

Kanata Nunavunmi Tariuqmi Nunguttailininngavingit Maligaq (2002)

Tamna Nunaqyuaq Tariuqni Nunguttailini Inait (NMCA) tamna tariuqni hapumiyaq inai pinguqtauyuq malikhugu tapkuat Kanata Nunavunmi Tariuqmi Nunguttailininngavingit Maligaq tamna aulatauyuq atqutauyuqlu uumatyutinut ihuaqhihimalat piplugu pityutainut hapummini nunguttailinilu kivgaqtutauyut tariuqni ianit ihuaqutikhai, iliharniq aliagiyaunilu inungnut Kanatami hilaqyuaqmilu. NMCA-kut ilaliutihimayuq tamna Tariup qaanga, qaanga nuna, tamna imanganik qaanganit unalu huradjat piyut talvani unalu pittaaqtuq imalirainnait, kangirhut, qikiqtat unalu aadlat hinaa nunanngat. Hulilukaarutingit ukunatitut angunahuaqniqmut inuknit, maniliurutauyuq iqalukhiurniq, tariuqmi ingilraqvikhaq unalu aadlatqiinik ulapqiniqmut unalu pulaarniq aquiyunut hulilukaarutingit pittaaqtuq NMCA-mi, kihimi akhuurninnganut uumunnga nunguttailininnga-piyut munariniqmut piyangit. Tallurutiup Imanga Nunaqyuaq Tariuqni Nunguttailini Inai, inilik tahamani Lancaster Tariunga tamnalu Baffin Bay Triunga tahamani ungalaata akinnaani ilagiya tahaphuma Qikiqtani Avikhimaniani Nunavut, taiyauniat atuqhugit tapkuat Nunaqyuaq Tariuqni Nunguttailini Inait Maligaq. Una Maligaq aulatauyut tapkunanga Minnguiqhiqvit Kanata.

Kanata Agyaqniq Maligaq (2001)

Tamna Kanata Agyaqniq Maligaq hivulliqpaanguyuq maligaq munariyuq aulapkaininnganik uumannga Kanatami umiat ittut tamainni uumanilu aadlani nunangani umiat aulapkaiyuq Kanatami imangani. Piliuqtuq piyakhangit atiliurniqmut, qayangnaittumik unalu halumaiqtailiniq ukunani aadlat hunavaluit. Una Maligaq munariyauyuq ukunanit Ingilraniqmut Kanata unalu Iqalukhiurniq unalu Tariuqmi Kanata. Umiaqpaknit Uvingaipkutai Immat Maligauyut (2011) tapkuat maligauyut atuqhugit tapkuat Kanata Agyaqniq Maliganga. Iluittunik imanganik piyuq uumani katimayiit umiaq hilataani Kanatami imangat munariyauyukhaq mikhigiami tamarmik (a) tamna angirutinganik qayangnaqtunik imaqmi uumayut unaluuniit aaniarutiliriyuq uumani iluittunik imanganik unalu piiqninnga taafumanik iluittunik imanganik uumunnga Kanatami imangat; unaluuniit (b) piirluguluuniit ikikliyuumiqluguluuniit qayangnaqtut imaqmi uumayut aaniarutiliriyuq uumani iluittunik imanganik.

Malikhugu nakataani 136 tapkunani Kanata Agyaqniq Maliganga, tamna Ukiuqtaqtuani Kanata Umiaqpait Aulariat Kivgaqtit Inaa Maligauyut (2010) pinguqtat tamna Ukiuqtaqtuani Kanata Umiaqpait Aulariat Kivgaqtit Inaa (NORDREG Inaa) uiguhimania humiliqak Kanataup nunatanga ukiuqtaqtuani imait. Tapkuat maligait piyaqaqtitai ilai umiaqpait tuhaqhitainiq tuhagakhat itiqpaliayat NORDREG huli aulaplugu iluani.

Kanatami Avatingaal Hapummilugit Maligaq (1999)

Tamna Kanatami Avatingaal Hapummilugit Maligaq uqaqtangit halumaiqtailiniq unalu hapummilugit ukunannga avatinga unalu inuknut aaniaqtailiniq taimaa tunigiami ukununnga nunguttailiniqmik pivallianiq. Una Maligaq munariyauyuq ukunanit Avatinga unalu Hilaup aadlangurninnga Kanata.

Kanatamiuni Aulariat Imait Maligaq (1985)

Tamna Kanatamiuni Aulariat Imait Maligaq hugiaqtai hapummini aulariat iluani Kanatamiuni aulariat imait. Pittailihimayuq piliuriami, iliurariami, himmiriami, piliuffaariami, piiyaqluni taimaaqlugu havaaq, talvani, avataani, ataani, ukunuuna akianiluuniit aquttunut imanganik atiliurniqmut uumani naunaitkutat titiraqhimayumi Maligaqmi, kihimi angirutiutipluni Maligamut aadlatluuniit Kanatami Maligaq. Tamna Ukiuqtartuq Tariuq, Qamanittuaq, tamnalu Kugluktuk Kuuga, Dubawnt, Kazan, Soper, tamnalu Qamanauraqjuaq ilauyut tapkuanguni aulariat mait atuqhugu tamna Atugakhaliaq Piquyanut, tapkuat aulatauyut tapkunanga Aulatyutit Kanata.

Iqalukhiurniqmut Maligaq (1985)

Tamna Iqalukhiurniqmut Maligaq aulatat tapkuat Iqaluliqiyit Tariuqmiutaliqiyit Kanata tapkuatlu Avatiliqiyikkut Hilaplu Allanguqnia Kanata. Hugiaqtai tapkuat naamaktumik aulatauni munarinilu iqaluqaluliqutit, tapkuat nunguttailini hapumminilu iqaluit, hapumminilu iqaluqaqnit halumaiqtailinilu. Atuqhugit tapkuat Iqalukhiurniqmut Maligaq, tapkuat Tariuqni Angutikhanut Maligauyut atuqtut tapkuat aulatauninut munarinilu iqaluqaqnit tapkununga tariuqni angutikhat turangayut Kanatami.

Tikitpaktut Tingmiat Maligaqyuangat Maligaq (1994)

Una Maligaq atuqpaliayai tapkuat Tikitpaktut Tingmiat Maligaqtat tapkunanga Kanata tapkuatlu Amialikait hapummiplugit nunguttailinilu tikitpaktut tingmiat – piplugit amigaitni tapkuatlu ilikkuqtut tingmiat – ublugiyailu. Tamna pinguqtitai maligait turangayut umiaqpakningaqtut halumailrut pittailini iqaqnit hunat imaqnut atuqtauyunut tikitpaktut tingmiat. Tamna Tikitpaktut Tingmiat Hapummini Maligauyut pilaqtitai taiyauni pinguqtaunilu Tikitpaktut Tingmiat Hapummivit. Tikitpaktut Tingmiat Hapummivit pinguqtauyut tapkuat hapummini nunguttailinilu tikitpaktut tingmiat. Huliniit huruilat tikitpaktut tingmiat, ubluit uvaluniit manniit pittailiyauyut.

Tariuqmi Maligaq (1996)

Tamna Tariuqmi Maligaq piyuq uumunnga Kanatap tariuqmi unalu tariuqmi unalu ihariagiyuq nunavunmi tariuqmi munariniqmut maligaq piliuqtauyukhaq iliuraqlugulu ukunuuna Iqalukhiurniq unalu Tariuqmi Kanata havaqatigiikniq aadlanut munarilugit ilauyut. Atuqhugu una Maligaq, tamna Pitquityut Taiyaunia Tuvaijuittuq Tariuqni Hapummivik Inaa pinguqtai Nunavutmi hivulliq Tariuqni Hapummivik Inaa. Tamna hivulliq Tariuqni Hapummivik Inaa taiyauyuq atullaknianut hapummiyauni taphumanga minihitauyumin pitquityut atuqhugu tamna Tariuqmi Maligaq, kikliqaqtiutni inungnit huliniit tahamani inaani tikittugu tallimat (5) ukiut. Una Pitquityut atungittuq piplugu tapkuat angutikhat angunahuaqniqmun pilarutai Inuit, piqaqtitauni tapkunani Nakataani 5 tapkunani Nunavut Angirutit.

Ingilraqvikhaq Qayangnaqtunik Hunavaluit Maligaq (1992)

Tamna Ingilraqvikhaq Qayangnaqtunik Hunavaluit Maligaq kiuvagait piyakhangit ukununnga naunaiyaqtuq nakuuyumik tuyuqniq havaktutlu hunavaluknik uuminnga tamna piniaruknaqhiyut ukununnga qayangnaittumik qayangnaqninngit avatiliriniqmullu qayangnarutiyuq. Una Maligaq munariyauyuq ukunanit Ingilraniqmut Kanata talvani, ittuq qayangnaqninngit, piliuqtuq qayangnaittumik malirutingit unalu maliktakhat, tuniyuq ulapiqutauyut unalu tuniyuq ayuittiaqtumik uqautiginiq (ukunuuna Kanatami Tuyuqniqmut Qilamiuqtuqaqqat Katimavia) qayangnaqtunik hunavaluit kuvipkaiyut atuliqtitaugiami inuknut qayangnaittumik uumani ingilraqvikhaq qayangnaqtunik hunavaluit tamainnit qanurittumik tuyuqniq Kanatami.